Millî Mücadele’nin kilit taşı olarak önemli kararların alındığı ve kongrenin toplandığı Erzurum Kongre Binası, hala o günün ruhunu yaşatıyor.
Mustafa Kemal Atatürk’ün "Tarih, bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir" sözleriyle hafızalara kazınan Erzurum Kongresi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Vilâyât-ı Şarkiyye Müdâfaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi’nin kararı ile Kongre Binası’nda toplandı. Tarihi bina her gün yüzlerce ziyaretçiyi kabul ediyor.
Erzurum Kongre Binası, 1864’de Sanasaryan Koleji olarak yapıldı. Cumhuriyet öncesinde bina satın alınarak devlete kazandırıldı. Bina 1924 sonlarında bir yangın geçirdi ve ahşap kısım tamamen yandı. Yangından sonra onarılan bina, Gazi İlkokulu olarak 1926’da hizmete açıldı, zaman içerisinde Yapı Sanat, Güzel Sanatlar Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi ve Fen Lisesi olarak varlığını devam ettirildi. Okulun bir salonu 1960’da Atatürk ve Erzurum Kongresi Müzesi olarak ziyarete açıldı, 2011-2013 yılları arasında TBMM Milli Saraylar Başkanlığı tarafından yapılan restorasyon sonrasında 2016 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığına (Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü) devredildi. Günümüzde Kongre Binası Erzurum Resim Heykel Müzesi Müdürlüğü olarak hizmet veriliyor
05.07.2017 tarihinde ihale edilen proje, yaklaşık bir yıl sürdü ve 2018 yılında tamamlanarak, Millî Mücadele’nin 100. yıl dönümü etkinliklerinde açıldı. Envanterinde 248 tablo, 47 hat, 11 özgün baskı, 6 heykel, 10 seramik olmak üzere 322 nadide eser barındıran müzede, Türkiye’de tek olan Esmaü’l-Hüsna koleksiyonu da yer alıyor. Erzurum Kongre Müzesi, şehit ve gazi yakınları, öğretmen, öğrenci ile 65 yaş üzeri vatandaşlara ve MüzeKart sahiplerine kapılarını ücretsiz açıyor. Bina yıl içerisinde çeşitli etkinlik ve sergilere de ev sahipliği yapıyor.
